Phạm Ngũ Lão người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào (nay là xã Phù Ủng, huyện Ân Thi). Ông sinh năm 1255, mất năm 1320.
Từ nhỏ ông tỏ ra lanh lợi, có sức khỏe, giỏi võ nghệ. Phạm Đình Hổ trong "Vũ trung tùy bút" kể chuyện ông ra mắt Trần Hưng Đạo như sau:
Hôm ấy Trần Hưng Đạo từ Vạn Kiếp lên kinh sư, tiền hô, hậu ủng. Qua Đường Hào thấy một chàng trai ngồi bên vệ đường đan sọt. Quân tiền đạo kéo đến, dẹp lối đi. Ông vẫn thảnh nhiên, như không để ý đến ai cả. Quân lính cầm giáo đâm vào đùi ông, ông vẫn không nhúc nhích, kiệu Trần Hưng Đạo tới, thấy vậy Vương dừng lại hỏi, bấy giờ ông mới trả lời rằng đang nghĩ một câu trong binh thư nên không để ý. Biết người có tài, Trần Hưng Đạo cho ông ngồi cùng kiệu, đưa vào kinh sư. Từ đó ông trở thành môn khách của Trần Hưng Đạo. Sau thấy ông là người tài văn võ, chí khí hơn người, Trần Quốc Tuấn yêu mến gả con gái nuôi cho, lại tiến cử Phạm Ngũ Lão với triều đình. Trong hai lần chống quân Nguyên xâm lược (1285- 1288) Ngũ Lão lập nhiều chiến công.
Dưới triều Trần Nhân Tông ông cai quản đội quân Hữu vệ thánh dực. Đến triều Anh Tông, năm Hưng Long thứ 2 (1294) ông theo Thượng Hoàng đi đánh Ai Lao ở sông Đào Long được phong kim phù.
Năm Hưng Long thứ 6 (1298) ông làm Kim Nghiêm đại tướng quân ở hữu vệ, năm thứ 7 (1299) được phong làm Thân vệ tướng quân, kiêm cai quản quân Thiên thuộc ở Long Hưng. Năm thứ 9 (1301) lại đị phá quân Ai Lao ở Mường Mai, thăng Thân vệ Đại tướng quân, được ban quy phù. Thời Minh Tông, năm Đại Khánh thứ 5 (1318), quân Chiêm Thành đến xâm lăng, ông chỉ huy quân đánh tan giặc, được phong Quan nội hầu và được ban phi ngư phù. Năm Đại Khánh thứ 7 (1320) ông mất, thọ 66 tuổi. Nhà vua bãi triều 5 ngày để tỏ lòng nhớ tiếc ông.
